भाग ६ (अंतिम भाग)
मागच्या भागाची लिंक :-https://marathighoststories.blogspot.com/2019/08/marathi-thriller-story-from-andharwari_6.html
"गानू आज्जी आणि तिची अंगाई..."
...हो
गानुआजीच. त्यांचा तो चेहरा मी कधीही विसरलो नसतो.
माझ्या शरीरावरचा केस नं केस ताठ झाला. तिच अतिपरिचीत भीतीची थंड जाणीव पूर्ण त्वेषाने शरीरभर पसरली. पाय लटपटू लागले.
त्या इथवर कशा पोहोचल्या मला कळलंही नव्हतं.
आणि मग त्यांच्या घशातली ती घरघर मला ऐकू येऊ लागली. जातं दळावी तशी. घरघर..घरघर...
त्या तशाच चार पायांवर रांगत पुढे आल्या.
त्यांचे ते लकाकणारे डोळे रोखून त्या माझ्याकडेच बघत होत्या. चार पायांवर रांगता रांगता त्या बोळाच्या चौकटीतून बाहेर पडून माजघरात शिरू पहात होत्या. क्षणभर त्यांनी माझ्यावर रोखलेली नजर झोपाळ्यात झोपलेल्या माधवकडे वळवली. त्यांच्या त्या नजरेत आता वेगळीच लकाकी आली होती. त्या नजरेत एक अधाशीपण होतं, आशाळभूतपणा होता. मग मध्येच रांगता रांगता थांबत त्या उकीडव्या बसल्या आणि म्हणाल्या,
‘‘ झालं का चंद्रदर्शन ? सुटली का तंद्री महाराजांची ? ’’
म्हणजे त्यांना बोलताही येत होतं तर !
किती मधाळ आवाज होता तो !
मधाळ आणि लाडीक. पण त्या आवाजात काहीतरी अभद्र होतं, जे माझी बोबडी वळवून गेलं. मी कसा तरी त्याच तिरमिरीत पुढे झालो आणि झोपाळ्यातून माधवला उचलून माझ्या कडेवर घेतलं. मी माधवला घेतलेलं पाहताच आज्जी किंचाळल्या. अगदी तारस्वरात मोठ्याने किंचाळल्या. मी भिऊन मागे सरलो. त्यांच्या त्या किंचाळण्याने जागा झालेला माधव मोठमोठ्याने रडू लागला.
‘‘ दे पाहू त्याला माझ्याकडे. ’’ त्यांनी करड्या आवाजात फर्मान सोडलं. क्षणभर अगदी क्षणभर त्यांचं ऐकत मी माधवला त्यांच्या हातात सोपवण्यासाठी पुढेही झालो. त्यांच्या आज्ञेत एक न मोडता येणारा हुकुम होता. पण दोन पावलं पुढे झालेला मी अचानक थांबलो. काय वाट्टेल ते झालं तरी माधवला त्यांच्या ताब्यात द्यायचं नाही, माझ्या मनात कसा कुणास ठाऊक एक विचार उमटला. पुढे उचललेली पावलं मी मागे घेतली. आणि आज्जी फिस्कारल्या. एखाद्या मांजरीसारख्या. माझ्याकडे पाहता पाहता त्यांनी जिभ बाहेर काढली. हातभर लांब जिभ.
विडा खाऊन जर्द लाल झाल्याप्रमाणे दिसणारी भडक तांबडी जिभ. चार पावलांवर रांगत त्या अजून थोड्या पुढे आल्या. त्यांचा तो एकूण अविर्भाव, अवतार पाहून रडणारा माधव एकाएकी हसू लागला.
करकरीत तिन्हीसांजेला पूर्ण एकट्या गानुवाडीतल्या त्या भयाण माजघरात ते हसू माझ्या अंगावर जळता निखरा ठेऊन गेलं.
या आधी मी काय माधवला हसताना ऐकलं नव्हतं ? निश्चितच ऐकलं होतं. पण त्यादिवशी ते हसू गानुंच्या माजघरातल्या त्या आघोरी वातावरणाला एक अभद्र पार्श्वसंगीत पुरवून गेलं. माधवला हसताना पाहून आज्जी अधिकच चेवल्या. मग मध्येच गुडघ्यांवर उभ्या रहात त्या डावी उजवीकडे झुलत जोराने टाळ्या पिटू लागल्या. त्यांना तसं झुलताना पाहून छोटा माधव अधिकच जोरात हसू लागला.
मी रडकुंडीला येऊन लटपटत्या पायांनी तसाच मागे मागे जात राहिलो. शेवटी पाठ भिंतीला चिकटली तेव्हा नाईलाजाने थांबावच लागलं.
‘‘ दे त्याला माझ्याकडे. दे पाहू.’’ आज्जींनी पुन्हा एकदा करड्या आवाजात फर्मान सोडलं. मी मानेनेच नाही नाही म्हणत होतो.
एव्हाना माजघरात चांगलाच अंधार झाला होता. मी मघा बाग न्याहाळण्याच्या नादात दिवे लावायला विसरलो होतो. विजेचा बोर्ड समोरच होता. पण पायांत तेवढं त्राण नव्हतं. शिवाय तिथे पोहोचण्यासाठी मला आज्जींना ओलांडावं लागणार होतं.
चार पावलांवर रांगत रांगत आज्जी आता माजघराच्या मध्यावर पोहोचल्या. त्यांनी अजून चार सहा पावलं पुढे टाकायचा अवकाश, मी त्यांच्या अगदी कवेत येणार होतो. मी आजूबाजूला पाहू लागलो. तेथून निसटायला काही वाव आहे का याच अंदाज घेऊ लागलो. पण जवळपास काहीच नव्हतं, ना दार ना एखादी रिकामी चौकट. ज्यातून आज्जींच्या जवळून न जाता मला निसटता येईल असं तिथे काहीच नव्हतं. ओसरीकडे जाणार्या दारातून बाहेर पडायचं तर आज्जींनी एका झेपेत माझ्यावर पकड मिळवली असती. बोळाच्या रिकाम्या चौकटीत शिरण्याचा प्रश्नच उद्भवत नव्हता. तसं करणं म्हणजे स्वत:च अजगराच्या मुखात शिरण्यासारखं होतं. नाही म्हणायला परसात उघडणारं दार होतं;पण त्या दारापासून आता मी बराच लांब सरकलोे होतो. पण जोरात धूम ठोकली तर आज्जींच्या आधी मी तिथे पोहोचलो असतो.
पण नक्की पोहोचलो असतो का ?
माझ्या मनातले विचार जणू ओळखूनच की काय पण आज्जी हसायला लागल्या.
फिदीफिदी.
‘‘फॅथफॅथफॅथफॅथ’’ त्यांच्या ओठांची आणि जिभेची विचीत्र हालचाल होऊन तोंडातून बाहेर पडणारं ते हसूअधिकच भयाण वाटत होतं. हसता हसता त्यांच्या तोंडातून थुंकी उडत होती. त्या अजून पुढे सरकल्या.
परसात उघडणारं दार हाच माझ्या सुटकेचा एकमेव मार्ग होता. मी हळूहळू भिंतीला चिकटत माझ्या उजव्या हाताला असणार्या त्या दाराकडे सरकू लागलो. आज्जी आता पुन्हा एकदा दोन गुडघ्यांवर स्वत:च सारं शरीर तोलत उभ्या होत्या आणि दोन्ही हात कंबरेवर ठेऊन जागच्या जागीच घुमत होत्या.
गोलाकार.
डावी उजवीकडे.
मध्येच घुत्कारत होत्या.
आज्जी स्वत:च्याच तंद्रीत गेल्या आणि तो क्षण मी साधला. अंगातलं सारं बळ एकवटत मी दाराकडे पळालो. दारापाशी पोहोचलो आणि एका हातात माधवला धरीत दुसर्या हाताने दार ओढू लागलो.
दार ढिम्म हालेना.
दाराला मघाशी मीच मोठ्ठा अडसर लावलेला.
मी लटपटत्या नजरेनं आज्जींकडे पाहिलं.
त्या त्याच अवस्थेत घुमत होत्या. कंबरेवर हात ठेवून. डावी उजवीकडे, गोलाकार. डोळे मिटून घुमता घुमता त्यांच्या तोंडातून सापाच्या फुत्कारासारखे आवाज बाहेर पडत होते.
सुटकेची हिच एक संधी होती. मी एका हाताने हलकेच अडसर काढण्याचा प्रयत्न केला. पण तो चांगलाच जड होता. ढिम्म सरकेना.
मी एक चोरटा कटाक्ष आज्जींकडे टाकला. त्यांचं घुमणं जरा जास्तच रंगात आलेलं.
मी हलक्या हातांनी माधवला खाली जमीनीवर ठेवलं आणि अडसर काढायला दाराकडे वळलो. किती सुक्ष्म अवधी होता तो !
पळ दोन पळांचा.
पण त्या अवधीतही आज्जींनी डावा साधला. मी माधवला खाली ठेवून दाराकडे वळताच त्या पुन्हा एकदा कर्कश किंचाळल्या. कानात कुणीतरी तप्त वाफाळणारं तेल ओतल्यासारखं वाटलं मला. सरसर करीत एखादा नाग पुढे यावा तशा त्या चार पावलांवर वळवळत विजेच्या वेगाने पुढे आल्या. त्यांना पुढे येताना पाहून मी भीतीने दूर सरकलो. अगदी पार पडवीत उघडणार्या माजघराच्या मुख्य दाराशी पोहोचलो. ...आणि मग मला माधव दिसला. छोटा माधव. परसातल्या दाराशी बसून एकटाच खिदळणारा माधव आणि त्याच्या शेजारी गुडघ्यांवर उभ्या असणार्या गानु आज्जी. मी त्याला तिथेच टाकून आलो होतो !
मघापासून एकवटलेला माझा सारा धीर त्या क्षणी खचला. आणि मग भयातिरेकाने मी मुळुमुळु रडू लागलो.
‘‘ रडू बाई रडू
एकटाच रडू
रडणारा खातो
धम्मक लाडू ’’
आज्जी टाळ्या पिटत लहान मुलासारख्या खदाखदा हसत म्हणाल्या. त्यांचं अनुकरण करीत माधवही टाळ्या पिटू लागला.
मी मटकन खाली बसलो. आज्जींनी माधवच्या पोटाभोवती विळखा टाकत त्याला एका हातानं उचललं आणि माकडीणी आपल्या पिल्लांना धरतात तसं पोटाशी धरत त्या तिन पावलांवर रांगत रांगत देव्हार्याच्या दिशेने सरकू लागल्या.
मी पुन्हा घाबरून दारातून आतल्या दिशेला सरकलो.
देव्हार्यापाशी येऊन पोहोचताच आज्जींनी हातात धरलेल्या माधवला खाली ठेवलं आणि त्या तिथेच फतकल मारून बसल्या. त्यांच्या डोळ्यात आता एक अनोखीच चमक आली होती. त्यांच्या डोळ्यात वात्सल्य नव्हतं, प्रेमही नव्हतं.
त्यांच्या डोळ्यात एक आसुसलेपण होतं. धूर्त आणि क्रूर आधाशीपणा होता. त्या डोळ्यांत भूक होती. अनेक वर्षांपासून खदखदणारी.
‘‘ सोडा त्याला.’’ मी कसंबसं आज्जींना उद्देशून म्हणालो.
माझाच आवाज मला त्यावेळी किती वेगळा वाटला !
हवा गेलेल्या फुग्यासारखा सैल,मलूल आणि शक्तिहीन.
‘‘ सोडू त्याला ? ये. ये इकडे घेऊन जा.’’ आज्जी मला वेडावत म्हणाल्या.
त्यानंतर त्यांनी माधवला खेचून घेत त्यांच्या मांडीवर बसवलं. मघापासून खिदळणारा माधव एकाएकी रडू लागला.
‘‘ तुला खाऊ ऽऽऽ ’’ आज्जी त्यांचे किडके दात दाखवत रेकल्या आणि माधवच्या रडण्याचा सूर टिपेला पोहोचला.
‘‘ उगी उगी बालाऽ मी आह्ये ना. का ललतो.’’ त्यांच्या त्या मुळच्या किरट्या, चिरक्या आवाजात ते बोबडे बोल अधिकच भेसूर आणि दुष्ट वाटत होते.
‘‘ आज्जी सोडा त्याला.’’ मी पुन्हा एकदा म्हणालो, यावेळी जरा जास्त मोठ्या स्वरात.
आज्जींनी एकदम मान वर करीत माझ्याकडे पाहिलं. नागाने अचानक फणा काढून पहावं तसं.
त्यांच्या नजरेत निखारा फुलला होता. त्याच धगधगत्या नजरेनं मला पहात त्या गुरगुरल्या. मांजरीसारख्या फिस्कारल्या.
केवळ देेह मानवी होता म्हणून अन्यथा त्यांची एकही हालचाल मानवी वाटत नव्हती.
‘‘ आज्जीला भूक लागलीये. भूक. किती दिवसांपासून उपाशी आहे आज्जी. आज खाणार. अगदी मनोसक्त खाणार.’’ असं म्हणत त्या खिऽखिऽ करत हसल्या. त्यांनी छोट्या माधवला वर उचलत तोंडाशी घेतलं आणि त्यांच्या त्या लांबलचक तांबड्या जिभेनं त्याला चाटायला सुरुवात केली.
माझ्या पोटातून उलटीचा उमाळा आला. माधव आता हंबरडा फोडून किंचाळत रडत होता.
‘‘ रडू नको. रडणारी बाळं नाही खात आज्जी. शांत हो पाहू.’’ असं म्हणत त्यांनी माधवला मांडीवर ठेवलं आणि त्या गाऊ लागल्या.
एवढी वर्षे झाली.
उन्हाळे गेले, पावसाळे गेले. नवे दिवस नवे अनुभव देऊन गेले. जाताना जुन्या आठवणी आपोआप खुडत गेल्या. नव्या आठवणींचे नवे पापुद्रे पुन्हा पुन्हा नव्याने चढत गेले. पण त्या संध्याकाळी गानुवाड्यात ऐकलेली गानु आज्जींची अंगाई कातडीवरल्या गोंदणासारखी मनाला कायम चिकटून राहिली.
कसं वर्णन करणार त्या अंगाईचं ?
शब्द थिटे पडतील वर्णनं करताना. खरंच शब्द कित्येकदा किती तोकडे पडतात घटनेतला नेमकेपणा दाखवताना !
आज्जी गाऊ लागल्या आणि बाहेर अंधारही थबकला.
‘‘ जो जो रे झोपलं
बाळ माझं पिकलं
पिकल्या बाळाला
किती खाऊ ?
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळा तुझी झोप
कावळ्याने नेली लाल लाल ओठ
मला हवे.
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळाची आई
गेली दूर गावा
बाळाची आज्जी
त्याला खाई
जो जो रे अंगाईऽऽऽ’’
त्यांच्या त्या भेसूर स्वराला आसमंताने साथ द्यायला सुरुवात केली होती. त्यांच्या किरट्या, कर्कश आवाजाने सभोवताल भारला गेला. बाहेर पानं सळसळू लागली. गोठ्यातल्या गाईंनी जिवाच्या आकांताने हंबरायला सुरुवात केली.
त्यांच्या आवाजात एके प्रकारचा शब्दभ्रम होता. तो स्वर भूल पाडत होता. आजुबाजुच्या निर्जीवाला, अचैतन्याला अवाहन करीत होता. माजघरात काहीतरी जिवंत होऊ लागलं.
आजवर मृत असणारं, किंवा कधीच जिवंत नसणारं असं काहीतरी आज्जींच्या त्या सूरात सूर मिसळून गाऊ लागलं.
‘‘बाळाचे ओठ
जसे जास्वंदी देठ
चाऊन खाया
मजा येई
जो जो रे अंगाईऽऽऽ’’
माजघराच्या भिंती, भिंतीवरल्या मातीची फेफडं, माजघराची दारं अगदी सारं काही जिवंत झाल्यासारखं वाटत होतं.
किती अभद्र आकार होते ते !
भिंती सोलीव कातडी सारख्या लाल तांबूस दिसू लागल्या. कातडीचा एक एक पापुद्रा सोलून काढावा तसे भिंतीचे पापुद्रे ओघळून पडत होते. दरवाजांचा तर रंगच बदलला होता. काळपट लाल रंगाची ती दारं न जाणो कोणत्या जमान्यातील भासत होती. आजींच्या त्या भेसूर सुरांना जसजशी इतर आवाजांची साथ मिळत गेली तसतशा त्या अधिकच बेभान होत गाऊ लागल्या.
‘‘सांडलं रगत
बघतो भगत
रगताची चटक
त्याला लागी
जो जो रे अंगाईऽऽऽ ’’
माझ्या भोवताली सारं माजघर गरगर फिरत होतं. डोळ्यांना जणू भ्रमरोग झाला होता. कुठे पहावं ? काय ऐकावं तेच कळेनासं झालेलं. उठून उभं राहण्याचा प्रयत्न केला तर झेकांड्या जात होत्या. काय होतं ते ?
ते भास होते का ?
ते भास असतील तर एवढ्या जिवंतपणे जाणवण्याएवढं घडलं तरी काय होतं ?
आता आजुबाजुने वेगवेगळे आवाज ऐकू येत होते. सरपटण्याचे.
कण्हण्याचे, कुथण्याचे.
भेसूर आवाजात रडण्याचे.
जे जे आवाज सुसंस्कृत मानवी कानांना अस्पृश्य वाटतील ते सारे आवाज आजींच्या स्वरात स्वर मिसळून त्यांची ती हिडीस अंगाई गात होते.
माधव धाय मोकलून रडत होता, बाहेर गाई जिवाच्या आकातांने किंचाळल्यागत हंबरत होत्या. आणि मी....
मी भेलकांडत होतो, खाली पडत होतो, पुन्हा उठून तोल जाऊन पडत होतो.
नेमकं काय घडत होतं तेच माझ्या जाणीवांना नोंदून ठेवता येत नव्हतं.
नेमकं कधी किती वेळानंतर ते घडलं आठवत नाही. पण भेलकंडल्या अवस्थेत कधीतरी माझ्या पायाला काहीतरी लागलं. एखादं भांडं उलथल्यासारखा आवाज आला. माझं लक्ष गेलं नाही;पण माझ्या नजरेस ते पडलं. अगदी योगायोगाने म्हटलं तरी चालेल.
ते ताट होतं.
मघाशी काकुनं ज्यात चिखलमाती कालवली होती ते ताट.
पण काकु तर ते ताट त्या खोलीच्या दाराशी ठेवणार होत्या. नेवेद्य होता म्हणे तो कसला तरी. मग ताट इथे कसं ? विसरल्या बहुदा ठेवायला.
माझं मन झरझर विचार करू लागलं.
विचार निसटत होते. त्यात सुसुत्रता नव्हती. खेचून ओढावं तसं कुणीतरी मला विचार करण्यापासून अप्रवृत्त करत होतं.
काकु काहीतरी म्हणाल्या होत्या.
परिस्थिती अगदीच हाताबाहेर जाऊ लागली तर....
निसटलं.
कसली परिस्थिती ?
कुणाचे हात ?
कशा बाहेर ?
विचारांना दिशाच नव्हती.
पाण्यावर उमटणारे तरंग क्षणात विरून जावे तसे विचार मनात पडल्या पडल्या विरून जात होते. सारी इंद्रीयं शिथील पडली होती. जागे होते ते फक्त कान. कान मोठ्या औत्सुक्याने गानु आजींची ती अंगाई ऐकत होते.
भेसूर, हिडीस आणि अभद्र अंगाई.
आज्जी आता स्वत:च्या तोंडानी गात नव्हत्या, तरीही अंगाई चालूच होती. कोण गात होतं आता अंगाई ? त्याच सुरात आणि तालात ?
आज्जींनी माधवला वर उचलून घेतलं आणि मोठ्ठा आ करीत त्याच्या मानेजवळ तोंड नेलं.
तो क्षण जिकरीच होता.
अगदी शेवटच्या क्षणी माझ्या आतून प्रतिकाराचं बीज सरसरत वर आलं.
काकु काय म्हणाल्या होत्या ?
आठवलं.
मी उठून उभा राहात त्वेषाने किंचाळलो,
‘‘ थांब आज्जी.’’
आज्जी दचकून थांबल्या. त्याक्षणी अगदी क्षणभर, आज्जींच्या त्या अघोरी अंगाईने जागवलेलं ते अभद्र हिडीस नाट्यही थांबलं.
आज्जींनी रोखून माझ्याकडे पाहिलं.
‘‘ काय रे कुत्तरड्या ?’’ त्यांच्या नजरेतला तो निखारा माझं अंगप्रत्यांग जाळत गेला.
काकु काय म्हणाल्या होत्या ?
बुळबुळीत, चिकट, निसरडं मन. त्यात काही उमटेचना. मेंदुही झिंगलेला.
...आणि आज्जी गुरगुरल्या. एखाद्या हिंस्त्र प्राण्यासारख्या. मोठ्ठाला आ वासत त्यांनी माधवच्या मानेचा लचका धरला.
काकु काहीतरी म्हणाल्या होत्या.
घसरणारे, मनातून निसटणारे सारे विचार या एका वाक्यापाशी येऊन थांबत होते.
आठवलं.
‘‘ आज्जी थांब वरणभात खा. परत जा.’’
मी तारस्वरात किंचाळलो.
आज्जी दचकल्या. यावेळी जरा जास्तच. माधवच्या मानेचा धरलेला लचका सोडत त्यांनी मान वर करून माझ्याकडे पाहिलं.
त्यांचे हिरवे डोळे मांजरासारखे लकाकत होते.
पण मी चुकीचे शब्द उच्चारले होते.
वरणभात खा नाही.
काय खा ?
‘‘ गुर्रर्रेर्रेर्रेऽऽ’’ आज्जी हाताचे दोन्ही पंजे माझ्याकडे रोखत गुरगुरल्या.
‘‘ म्हणजे तुलाकाहीतरी महितीये ? पण आत्ता आठवत नाही. हो ना ऽ ? आणि आता आठवणारही नाही.’’ असं गुरगुरल्या आवाजात म्हणत आज्जींनी मान वर केली आणि त्या त्याच फिस्कारल्या स्वरात काहीतरी पुटपुटल्या.
फर्फरफरफरफर..
बोळातून काहीतरी सरपटत येत होतं.
काहीतरी लांब, रुंद आणि अजस्त्र. गिळगिळीत.
वेळ थोडा होता.
‘‘ दुध भात खा. परत जा.’’ मी पुन्हा ओरडलो.
पण माझे शब्द चुकले होते हे मला कळत का नव्हतं ?
सरपटण्याचा आवाज जवळ येत होता.
आज्जी पुन्हा काहीतरी मान वर करीत पुटपुटल्या. जणू मंत्र म्हणून त्या कुणाला तरी त्यांच्या मदतीला बोलावत होत्या .
फरफरफरफरफर.
आवाज अजूनच जवळ आला.
माझा धीर आत खचत चालला होता.
काय म्हणाल्या होत्या काकु ?
बोळाच्या तोंडाशी काहीतरी हाललं.
आणि माझ्या मनातही.
काकुंचे बोल मला स्पष्ट आठवले.
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
मी किंचाळलो.
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
पुन्हा एकदा किंचाळलो.
ब्रेक लागल्यावर एखादी गाडी जशी करकचून थांबावी, तसं आजुबाजुचं ते अभद्र नाट्य ताबडतोब थांबलं.
आज्जी भयचकीत नजरेनं माझ्याकड पाहू लागल्या.
वटारल्या डोळ्यांनी काहीच न कळल्याप्रमाणे. त्यांच्या त्या लकाकणार्या हिरव्या डोळ्यांत एक कोडं होतं,गोंधळलेपण होतं आणि भिती होती.
मी उभा राहिलो. ताठ उभा राहिलो. आणि एक बोट आज्जींकडे रोखून नाचवत पुन्हा किंचाळलो,
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
माझ्या अंगात जणू काहीतरी संचारलं होतं, मी बेभान होत पुन्हा पुन्हा किंचाळत होतो, नाचत होतो,ओरडत होतो,
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
उन्हात ठेवलेला बर्फ भरभर वितळावा तसं सभोवताली काहीतरी वितळत होतं. मघापासून वातावरणावर अंधाराचा, भयाचा, अभद्राचा जो जाडसर लेप चढला होता तो भरभर विरघळत होता.
मघाचे ते क्रूर फसवे रंग, आवाज सारं काही वेगाने निवत होतं.
मध्येच आज्जी हेल काढून रडायला लागल्या. स्मशानघाटावर ओरडणार्या कुत्र्यासारख्या.
त्या रडण्यात वेदना होती, दु:खं होतं आणि हो, पराभवही होता.
आजीही प्रचंड वेगाने खचत चालल्या होत्या. मघाचा त्यांचा तो आवेश आता पार लुळावला होता. त्यातून माझं बेभान ओरडणं चालूच होतं,
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
त्या निर्जन तिन्हीसांजेला गानुवाडा किती वेगवेगळ्या आवाजांनी भारला गेला होता.
माझं बेभान किंचाळणं, माधवचा आक्रोश, गाईंचा हंबर, आज्जींचं हेल काढून रडणं आणि आज्जींच्या त्या रडण्यात बेमालूम लपलेलं न जाणो आणि कुणाचं विव्हळणं.
मध्येच केव्हातरी बाहेर गलबला ऐकू आला.
आधी काकुंचा, मग भिवामामाचा आवाज आला. त्यानंतर नाना, गानु आजोबा एका मागोमाग सगळेच घरात घुसले.
त्या रात्री आणखी काय घडलं मला काहीच आठवत नाही.
त्या रात्रीचंच असं नाही त्या दिवसानंतर सरपणीत, गानुवाड्यात काय घडलं मला निटसं आठवत नाही. म्हणजे मी आठवण्याचा प्रयत्न करीत नाही. त्या रात्रीनंतरचं काही मेंदुतून निसटून मनात डोकावू पाहिलं तरी मी आठवणींच्या बुरजाचे दरवाजे अगदी कडेकोट बंद करून घेतो.
पण हे झालं आजवरचं.
आज मला ते सारं आठवावंच लागणार आणि लिहावंच लागणार. पण हे सारं मी अगदी त्रयस्थासारखं आठवणार आणि लिहिणार. कारण पुढे जे काही घडलं ते आठवण्यासारखं नाहीच मुळी.
त्या रात्री गानु आज्जी गेल्या. सकाळी त्यांचा अंत्यसंस्कार आटपतो न आटपतो तोच दुपारी कांजण्यांच्या तापात होरपळलेल्या सुनंदननेही मान टाकली. त्या संध्याकाळी अवघ्या गानुवाड्यानं आक्रोश केला.
पण असं नको.
गानुवाड्यावर त्या पंधरा दिवसांत मृत्युने जो घाला घातला त्यात मला गुंतायचं नाही. शक्य तेवढं तटस्थ राहून मला हे सारं लिहायला हवं.
सुनंदनच्या मृत्युने कोसळलेल्या काकु आणि नानांना सावरायला वेळ मिळतो न मिळतो तोच सुनंदनच्या दाहाव्याला आजोबाही गेले. अगदी झोपेतच गेले. आजोबांना सरणावर चढवून परतताना नाग चावून त्याच दिवशी नानाही गेले.
अवघ्या दहा दिवसांत चार मृत्यु.
वाडी मुकी झाली आणि वाडा दिनवाणा, बापुडवाणा होऊन गेला. दुधावरल्या साईसारख्या तकतकीत दिसणार्या काकु, वाळलेल्या पापडासारख्या निस्तेज आणि रंगहीन दिसू लागल्या. त्या शापीत, कोंडल्या वातावरणात जीव घुसमटू लागला. आणि मग एके दिवशी आम्ही सरपणी सोडली कायमची.
सरपणी सोडताना एकदाच आम्ही सगळे; म्हणजे मी आई, बाबा आणि ताई काकुंचा निरोप घ्यायला वाड्यात शिरलो.
काकु माजघरात बसलेल्या. खिन्न,उदास, रंग उडालेल्या एखाद्या जुनाट भिंतीसारख्या. मी भेदरल्यागत त्यांची नजर चुकवत इकडे तिकडे पहात राहिलो. आईच्या कुशीत शिरून रडताना काकु अगदी निराधार आणि असहाय्य वाटत होत्या. शेवटी एकदाचा काकुंचा निरोप घेऊन आम्ही बाहेर पडलो. भिवामामा आम्हाला बसथांब्यापर्यंत नेणार होता. सारे गाडीत बसले. मीही बसणार तोच आतून काकुंचा रया गेलेला आवाज आला,
‘‘ अविऽ जरा येतोस का आत.’’
आईबाबांनी मला खुणेनंच आत जायला सुचवलं, मी गोंधळल्या मनाने आत गेलो. रडून रडून सुजलेल्या डोळ्यांनी काकु भिंतीला टेकूनच बसल्या होत्या. माधव झोपाळ्यात झोपलेला. मला पाहता त्या एकाएकी धाय मोकलून रडू लागल्या.
‘‘ मी तुला एकट्याला इथे सोडून जायलाच नको होतं रेऽ ’’ बोलता बोलता मध्येच थांबल्या. आणि मग आजुबाजुला पहात कानोसा घेत करड्या आवाजात म्हणाल्या,
‘‘ कुत्तरड्या. मी अशी संपणार नाही. मी येईन. सगळ्यांना गिळीन. तुमच्या तान्हुल्यांचं रक्त पिईन. बघत रहा.’’
मी थंड पडलो.
तो आवाज काकुंचा नव्हता. तो गानु आज्जींचा होता. माझ्या समोर बसलेल्या स्त्रीचा चेहरा काकुंचा होता; पण त्या चेहर्यावरचे भाव गानु आज्जींचे होते. हिडीस आणि हिंस्त्र.
एवढ्यात भिवाकाका आत आला. काकुंनी सरड्याप्रमाणे रंग बदलत चेहर्यावर दिनवाणे भाव आणले. मी लटपटत्या पायांनी माजघराबाहेर पडलो;पण माजघराबाहेर पडताना माझं लक्ष गानुंच्या देव्हार्याकडे गेलं होतं. गानुंचे देव माझ्याकडे पहात क्रुर आणि खुनशी हसत होते.
त्या दुपारी आम्ही सरपणी सोडलं ते कायमचं. नंतर कुणी सरपणीची, गानुवाड्याची फार आठवणही काढली नाही. पुढे आम्ही मुंबईत आलो. मी मुंबईतच शिकलो. चांगल्या नोकरीला लागलो. यथावकाश लग्न, मुलं, मुलांची लग्न, त्यांना मुलं. आयुष्य कसं फास्ट फॉरवर्ड केल्याप्रमाणे वेगात सरलं.
सरपणीच्या, गानुवाड्याच्या आठवणी मी मनाच्या सांदीकोपर्यात कुलुपबंद करून टाकल्या होत्या. पण परवा दुपारी त्या एकाएकी बाहेर आल्या. शांत निजलेल्या जहरी नागाने त्वेषानं फणा काढाव्या तशा.
आता सारं लिहून झालं आहे. लिहिलेलं हे बाड मी माझ्या टेबलावर ठेऊन देणार आहे. ते अर्थात कुणालातरी सापडेलच. आणि कुणीतरी ते वाचेलच.
.......तर परवा दुपारी काय घडलं ?
मुलगा कामावर गेलेला, सौ आणि सुनबाई घररहाटीच्या कामासाठी बाहेर पडलेल्या. घरात मी आणि माझी पाळण्यात झोपलेली वर्षाची छोटी नात आदिती. दुपारचं जेवण अजून व्हायचं होतं. पोटात भुकेची आग पसरायला सुरुवात झालेली. रिटायर्ड माणूस. वेळ कसा घालवायचा हाच प्रश्न. अचानक आदिती उठून रडायला लागली. मी पाळण्यातनं तिला उचलून खेळवू लागलो. तिच्याशी बोबडे बोल बोलू लागलो. तिच्याशी खेळण्यात अगदी मग्न झालो होतो मी. एवढ्यात....
आता हे कसं लिहू ?
माझ्या आतून काहीतरी उसळून वर आलं. वेगानं. काहीतरी कडवट,काहीतरी घाण. मग ते विचार आले. रक्ताचे, मासांचे. मग नजरेसमोर रक्तामासाचे लगदे दिसू लागले. लहान बाळांच्या रक्तामासाचे लगदे. मी आदितीला तोंडाशी घेत चाटलं.
खरं सांगतो, त्यात वासनेचा लवलेशही नव्हता. होती ती भूक. रक्ताची, मासाची. मला रक्त आणि मांस हवं होतं. कुणा लहानग्याचं. माझ्या आदितीचं.
माझे दात करकरू लागले. ओठ आणि जिभ स्फुरण पावू लागली. तोंडात लाळ जमली. माझ्या हातात वर्षाभराची गोरीपान आदिती घमघमत होती. आणि मग मला गावसं वाटू लागलं. आयुष्यात राष्ट्रगीताचा अपवाद वगळता कधी चार शब्दही न गुणगुणारा मी. माझ्या आतून त्यावेळी गाण्याची उबळ येत होती.
‘‘ जो जो रे झोपलं
बाळ माझं पिकलं
पिकल्या बाळाला
कसं खाऊ ?
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळा तुझी झोप
कावळ्याने नेली लाल लाल ओठ
मला हवे
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळाचे ओठ
जसे जास्वंदी देठ
चाऊन खाया
मजा येई
जो जो रे अंगाईऽऽऽ’’
.....आणि मी भेसूर सुरात गाऊ लागलो. माझं स्वत:वरचं नियंत्रणच गेलं होतं. मध्येच भूक अनावर होत मी आदितीला वर उचललं आणि आ वासत तोंडाशी नेलं. मला तिच्या मानेचा लचका तोडायचा होता.इतक्यात....
‘‘ बाबा काय हे. आदिती का रडतेय.’’ दारातून चप्पल काढण्याच्या आवाजासोबत सुनबाईंचा आवाज कानावर पडला.
मी भानावर आलो.
माझ्यात जागा झालेला तो हिंस्त्र आघोर सरसरत खाली उतरला. लोळागोळा होत मनाच्या तळाशी नाहिसा झाला.
कुणाला काही कळायचा प्रश्नच नव्हता;पण मी मात्र त्यानंतर कुणाशी बोललोच नाही. रात्र तळमळत गेली. सारं काही आठवलं. अगदी सारं सारं.
गानु काकुंचे ते शेवटचे बोलही,
‘‘ कुत्तरड्या. मी अशी नाही संपणार. मी येईन. सगळ्यांना गिळीन. तुमच्या तान्हुल्यांचं रक्त पिईन. बघत रहा.’’
म्हणजे मी...
मला नाही विचार करायचा.
काय घडलं, काय घडतंय मला यावर बिलकुल विचार करायचा नाही . माझ्या हातून माझ्या आदितीला काहीही होता कामा नये एवढी काळजी मात्र मी घेणार आहे.
सगळं लिहून झालेलं आहे.
आता मी आमच्या गॅलरीत आलोय. या दहाव्या मजल्यावरून खालची माणसं कशी मुंग्यांसारखी दिसतात.
आत्महत्या करताना देवाचं नाव घेतात का ?
मी आजवर कधी घेतलं नाही.
मरतानाही घेणार नाही.
हा मी खाली पडतोय वेगानं.
खाली पडतानाही मनात एकच विचार आहे.
मी खाली का पडतोय....
पण आता माझं मन पूर्ण ताळ्यावर आहे.
मी खाली पडतोय.... कारण त्या करकरीत तिन्हीसांजेला गानुआज्जींची अंगाई जशी मी ऐकली तशी इतर कुणीच ऐकायला नको. .....अगदी माझ्या तोंडून सुद्धा !
समाप्त.
- श्री ऋषिकेश गुप्ते (‘अंधारवारी’ या त्यांच्या गुढकथासंग्रहातून)
C/P
धन्यवाद.
मागच्या भागाची लिंक :-https://marathighoststories.blogspot.com/2019/08/marathi-thriller-story-from-andharwari_6.html
"गानू आज्जी आणि तिची अंगाई..."
...हो
गानुआजीच. त्यांचा तो चेहरा मी कधीही विसरलो नसतो.
माझ्या शरीरावरचा केस नं केस ताठ झाला. तिच अतिपरिचीत भीतीची थंड जाणीव पूर्ण त्वेषाने शरीरभर पसरली. पाय लटपटू लागले.
त्या इथवर कशा पोहोचल्या मला कळलंही नव्हतं.
आणि मग त्यांच्या घशातली ती घरघर मला ऐकू येऊ लागली. जातं दळावी तशी. घरघर..घरघर...
त्या तशाच चार पायांवर रांगत पुढे आल्या.
त्यांचे ते लकाकणारे डोळे रोखून त्या माझ्याकडेच बघत होत्या. चार पायांवर रांगता रांगता त्या बोळाच्या चौकटीतून बाहेर पडून माजघरात शिरू पहात होत्या. क्षणभर त्यांनी माझ्यावर रोखलेली नजर झोपाळ्यात झोपलेल्या माधवकडे वळवली. त्यांच्या त्या नजरेत आता वेगळीच लकाकी आली होती. त्या नजरेत एक अधाशीपण होतं, आशाळभूतपणा होता. मग मध्येच रांगता रांगता थांबत त्या उकीडव्या बसल्या आणि म्हणाल्या,
‘‘ झालं का चंद्रदर्शन ? सुटली का तंद्री महाराजांची ? ’’
म्हणजे त्यांना बोलताही येत होतं तर !
किती मधाळ आवाज होता तो !
मधाळ आणि लाडीक. पण त्या आवाजात काहीतरी अभद्र होतं, जे माझी बोबडी वळवून गेलं. मी कसा तरी त्याच तिरमिरीत पुढे झालो आणि झोपाळ्यातून माधवला उचलून माझ्या कडेवर घेतलं. मी माधवला घेतलेलं पाहताच आज्जी किंचाळल्या. अगदी तारस्वरात मोठ्याने किंचाळल्या. मी भिऊन मागे सरलो. त्यांच्या त्या किंचाळण्याने जागा झालेला माधव मोठमोठ्याने रडू लागला.
‘‘ दे पाहू त्याला माझ्याकडे. ’’ त्यांनी करड्या आवाजात फर्मान सोडलं. क्षणभर अगदी क्षणभर त्यांचं ऐकत मी माधवला त्यांच्या हातात सोपवण्यासाठी पुढेही झालो. त्यांच्या आज्ञेत एक न मोडता येणारा हुकुम होता. पण दोन पावलं पुढे झालेला मी अचानक थांबलो. काय वाट्टेल ते झालं तरी माधवला त्यांच्या ताब्यात द्यायचं नाही, माझ्या मनात कसा कुणास ठाऊक एक विचार उमटला. पुढे उचललेली पावलं मी मागे घेतली. आणि आज्जी फिस्कारल्या. एखाद्या मांजरीसारख्या. माझ्याकडे पाहता पाहता त्यांनी जिभ बाहेर काढली. हातभर लांब जिभ.
विडा खाऊन जर्द लाल झाल्याप्रमाणे दिसणारी भडक तांबडी जिभ. चार पावलांवर रांगत त्या अजून थोड्या पुढे आल्या. त्यांचा तो एकूण अविर्भाव, अवतार पाहून रडणारा माधव एकाएकी हसू लागला.
करकरीत तिन्हीसांजेला पूर्ण एकट्या गानुवाडीतल्या त्या भयाण माजघरात ते हसू माझ्या अंगावर जळता निखरा ठेऊन गेलं.
या आधी मी काय माधवला हसताना ऐकलं नव्हतं ? निश्चितच ऐकलं होतं. पण त्यादिवशी ते हसू गानुंच्या माजघरातल्या त्या आघोरी वातावरणाला एक अभद्र पार्श्वसंगीत पुरवून गेलं. माधवला हसताना पाहून आज्जी अधिकच चेवल्या. मग मध्येच गुडघ्यांवर उभ्या रहात त्या डावी उजवीकडे झुलत जोराने टाळ्या पिटू लागल्या. त्यांना तसं झुलताना पाहून छोटा माधव अधिकच जोरात हसू लागला.
मी रडकुंडीला येऊन लटपटत्या पायांनी तसाच मागे मागे जात राहिलो. शेवटी पाठ भिंतीला चिकटली तेव्हा नाईलाजाने थांबावच लागलं.
‘‘ दे त्याला माझ्याकडे. दे पाहू.’’ आज्जींनी पुन्हा एकदा करड्या आवाजात फर्मान सोडलं. मी मानेनेच नाही नाही म्हणत होतो.
एव्हाना माजघरात चांगलाच अंधार झाला होता. मी मघा बाग न्याहाळण्याच्या नादात दिवे लावायला विसरलो होतो. विजेचा बोर्ड समोरच होता. पण पायांत तेवढं त्राण नव्हतं. शिवाय तिथे पोहोचण्यासाठी मला आज्जींना ओलांडावं लागणार होतं.
चार पावलांवर रांगत रांगत आज्जी आता माजघराच्या मध्यावर पोहोचल्या. त्यांनी अजून चार सहा पावलं पुढे टाकायचा अवकाश, मी त्यांच्या अगदी कवेत येणार होतो. मी आजूबाजूला पाहू लागलो. तेथून निसटायला काही वाव आहे का याच अंदाज घेऊ लागलो. पण जवळपास काहीच नव्हतं, ना दार ना एखादी रिकामी चौकट. ज्यातून आज्जींच्या जवळून न जाता मला निसटता येईल असं तिथे काहीच नव्हतं. ओसरीकडे जाणार्या दारातून बाहेर पडायचं तर आज्जींनी एका झेपेत माझ्यावर पकड मिळवली असती. बोळाच्या रिकाम्या चौकटीत शिरण्याचा प्रश्नच उद्भवत नव्हता. तसं करणं म्हणजे स्वत:च अजगराच्या मुखात शिरण्यासारखं होतं. नाही म्हणायला परसात उघडणारं दार होतं;पण त्या दारापासून आता मी बराच लांब सरकलोे होतो. पण जोरात धूम ठोकली तर आज्जींच्या आधी मी तिथे पोहोचलो असतो.
पण नक्की पोहोचलो असतो का ?
माझ्या मनातले विचार जणू ओळखूनच की काय पण आज्जी हसायला लागल्या.
फिदीफिदी.
‘‘फॅथफॅथफॅथफॅथ’’ त्यांच्या ओठांची आणि जिभेची विचीत्र हालचाल होऊन तोंडातून बाहेर पडणारं ते हसूअधिकच भयाण वाटत होतं. हसता हसता त्यांच्या तोंडातून थुंकी उडत होती. त्या अजून पुढे सरकल्या.
परसात उघडणारं दार हाच माझ्या सुटकेचा एकमेव मार्ग होता. मी हळूहळू भिंतीला चिकटत माझ्या उजव्या हाताला असणार्या त्या दाराकडे सरकू लागलो. आज्जी आता पुन्हा एकदा दोन गुडघ्यांवर स्वत:च सारं शरीर तोलत उभ्या होत्या आणि दोन्ही हात कंबरेवर ठेऊन जागच्या जागीच घुमत होत्या.
गोलाकार.
डावी उजवीकडे.
मध्येच घुत्कारत होत्या.
आज्जी स्वत:च्याच तंद्रीत गेल्या आणि तो क्षण मी साधला. अंगातलं सारं बळ एकवटत मी दाराकडे पळालो. दारापाशी पोहोचलो आणि एका हातात माधवला धरीत दुसर्या हाताने दार ओढू लागलो.
दार ढिम्म हालेना.
दाराला मघाशी मीच मोठ्ठा अडसर लावलेला.
मी लटपटत्या नजरेनं आज्जींकडे पाहिलं.
त्या त्याच अवस्थेत घुमत होत्या. कंबरेवर हात ठेवून. डावी उजवीकडे, गोलाकार. डोळे मिटून घुमता घुमता त्यांच्या तोंडातून सापाच्या फुत्कारासारखे आवाज बाहेर पडत होते.
सुटकेची हिच एक संधी होती. मी एका हाताने हलकेच अडसर काढण्याचा प्रयत्न केला. पण तो चांगलाच जड होता. ढिम्म सरकेना.
मी एक चोरटा कटाक्ष आज्जींकडे टाकला. त्यांचं घुमणं जरा जास्तच रंगात आलेलं.
मी हलक्या हातांनी माधवला खाली जमीनीवर ठेवलं आणि अडसर काढायला दाराकडे वळलो. किती सुक्ष्म अवधी होता तो !
पळ दोन पळांचा.
पण त्या अवधीतही आज्जींनी डावा साधला. मी माधवला खाली ठेवून दाराकडे वळताच त्या पुन्हा एकदा कर्कश किंचाळल्या. कानात कुणीतरी तप्त वाफाळणारं तेल ओतल्यासारखं वाटलं मला. सरसर करीत एखादा नाग पुढे यावा तशा त्या चार पावलांवर वळवळत विजेच्या वेगाने पुढे आल्या. त्यांना पुढे येताना पाहून मी भीतीने दूर सरकलो. अगदी पार पडवीत उघडणार्या माजघराच्या मुख्य दाराशी पोहोचलो. ...आणि मग मला माधव दिसला. छोटा माधव. परसातल्या दाराशी बसून एकटाच खिदळणारा माधव आणि त्याच्या शेजारी गुडघ्यांवर उभ्या असणार्या गानु आज्जी. मी त्याला तिथेच टाकून आलो होतो !
मघापासून एकवटलेला माझा सारा धीर त्या क्षणी खचला. आणि मग भयातिरेकाने मी मुळुमुळु रडू लागलो.
‘‘ रडू बाई रडू
एकटाच रडू
रडणारा खातो
धम्मक लाडू ’’
आज्जी टाळ्या पिटत लहान मुलासारख्या खदाखदा हसत म्हणाल्या. त्यांचं अनुकरण करीत माधवही टाळ्या पिटू लागला.
मी मटकन खाली बसलो. आज्जींनी माधवच्या पोटाभोवती विळखा टाकत त्याला एका हातानं उचललं आणि माकडीणी आपल्या पिल्लांना धरतात तसं पोटाशी धरत त्या तिन पावलांवर रांगत रांगत देव्हार्याच्या दिशेने सरकू लागल्या.
मी पुन्हा घाबरून दारातून आतल्या दिशेला सरकलो.
देव्हार्यापाशी येऊन पोहोचताच आज्जींनी हातात धरलेल्या माधवला खाली ठेवलं आणि त्या तिथेच फतकल मारून बसल्या. त्यांच्या डोळ्यात आता एक अनोखीच चमक आली होती. त्यांच्या डोळ्यात वात्सल्य नव्हतं, प्रेमही नव्हतं.
त्यांच्या डोळ्यात एक आसुसलेपण होतं. धूर्त आणि क्रूर आधाशीपणा होता. त्या डोळ्यांत भूक होती. अनेक वर्षांपासून खदखदणारी.
‘‘ सोडा त्याला.’’ मी कसंबसं आज्जींना उद्देशून म्हणालो.
माझाच आवाज मला त्यावेळी किती वेगळा वाटला !
हवा गेलेल्या फुग्यासारखा सैल,मलूल आणि शक्तिहीन.
‘‘ सोडू त्याला ? ये. ये इकडे घेऊन जा.’’ आज्जी मला वेडावत म्हणाल्या.
त्यानंतर त्यांनी माधवला खेचून घेत त्यांच्या मांडीवर बसवलं. मघापासून खिदळणारा माधव एकाएकी रडू लागला.
‘‘ तुला खाऊ ऽऽऽ ’’ आज्जी त्यांचे किडके दात दाखवत रेकल्या आणि माधवच्या रडण्याचा सूर टिपेला पोहोचला.
‘‘ उगी उगी बालाऽ मी आह्ये ना. का ललतो.’’ त्यांच्या त्या मुळच्या किरट्या, चिरक्या आवाजात ते बोबडे बोल अधिकच भेसूर आणि दुष्ट वाटत होते.
‘‘ आज्जी सोडा त्याला.’’ मी पुन्हा एकदा म्हणालो, यावेळी जरा जास्त मोठ्या स्वरात.
आज्जींनी एकदम मान वर करीत माझ्याकडे पाहिलं. नागाने अचानक फणा काढून पहावं तसं.
त्यांच्या नजरेत निखारा फुलला होता. त्याच धगधगत्या नजरेनं मला पहात त्या गुरगुरल्या. मांजरीसारख्या फिस्कारल्या.
केवळ देेह मानवी होता म्हणून अन्यथा त्यांची एकही हालचाल मानवी वाटत नव्हती.
‘‘ आज्जीला भूक लागलीये. भूक. किती दिवसांपासून उपाशी आहे आज्जी. आज खाणार. अगदी मनोसक्त खाणार.’’ असं म्हणत त्या खिऽखिऽ करत हसल्या. त्यांनी छोट्या माधवला वर उचलत तोंडाशी घेतलं आणि त्यांच्या त्या लांबलचक तांबड्या जिभेनं त्याला चाटायला सुरुवात केली.
माझ्या पोटातून उलटीचा उमाळा आला. माधव आता हंबरडा फोडून किंचाळत रडत होता.
‘‘ रडू नको. रडणारी बाळं नाही खात आज्जी. शांत हो पाहू.’’ असं म्हणत त्यांनी माधवला मांडीवर ठेवलं आणि त्या गाऊ लागल्या.
एवढी वर्षे झाली.
उन्हाळे गेले, पावसाळे गेले. नवे दिवस नवे अनुभव देऊन गेले. जाताना जुन्या आठवणी आपोआप खुडत गेल्या. नव्या आठवणींचे नवे पापुद्रे पुन्हा पुन्हा नव्याने चढत गेले. पण त्या संध्याकाळी गानुवाड्यात ऐकलेली गानु आज्जींची अंगाई कातडीवरल्या गोंदणासारखी मनाला कायम चिकटून राहिली.
कसं वर्णन करणार त्या अंगाईचं ?
शब्द थिटे पडतील वर्णनं करताना. खरंच शब्द कित्येकदा किती तोकडे पडतात घटनेतला नेमकेपणा दाखवताना !
आज्जी गाऊ लागल्या आणि बाहेर अंधारही थबकला.
‘‘ जो जो रे झोपलं
बाळ माझं पिकलं
पिकल्या बाळाला
किती खाऊ ?
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळा तुझी झोप
कावळ्याने नेली लाल लाल ओठ
मला हवे.
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळाची आई
गेली दूर गावा
बाळाची आज्जी
त्याला खाई
जो जो रे अंगाईऽऽऽ’’
त्यांच्या त्या भेसूर स्वराला आसमंताने साथ द्यायला सुरुवात केली होती. त्यांच्या किरट्या, कर्कश आवाजाने सभोवताल भारला गेला. बाहेर पानं सळसळू लागली. गोठ्यातल्या गाईंनी जिवाच्या आकांताने हंबरायला सुरुवात केली.
त्यांच्या आवाजात एके प्रकारचा शब्दभ्रम होता. तो स्वर भूल पाडत होता. आजुबाजुच्या निर्जीवाला, अचैतन्याला अवाहन करीत होता. माजघरात काहीतरी जिवंत होऊ लागलं.
आजवर मृत असणारं, किंवा कधीच जिवंत नसणारं असं काहीतरी आज्जींच्या त्या सूरात सूर मिसळून गाऊ लागलं.
‘‘बाळाचे ओठ
जसे जास्वंदी देठ
चाऊन खाया
मजा येई
जो जो रे अंगाईऽऽऽ’’
माजघराच्या भिंती, भिंतीवरल्या मातीची फेफडं, माजघराची दारं अगदी सारं काही जिवंत झाल्यासारखं वाटत होतं.
किती अभद्र आकार होते ते !
भिंती सोलीव कातडी सारख्या लाल तांबूस दिसू लागल्या. कातडीचा एक एक पापुद्रा सोलून काढावा तसे भिंतीचे पापुद्रे ओघळून पडत होते. दरवाजांचा तर रंगच बदलला होता. काळपट लाल रंगाची ती दारं न जाणो कोणत्या जमान्यातील भासत होती. आजींच्या त्या भेसूर सुरांना जसजशी इतर आवाजांची साथ मिळत गेली तसतशा त्या अधिकच बेभान होत गाऊ लागल्या.
‘‘सांडलं रगत
बघतो भगत
रगताची चटक
त्याला लागी
जो जो रे अंगाईऽऽऽ ’’
माझ्या भोवताली सारं माजघर गरगर फिरत होतं. डोळ्यांना जणू भ्रमरोग झाला होता. कुठे पहावं ? काय ऐकावं तेच कळेनासं झालेलं. उठून उभं राहण्याचा प्रयत्न केला तर झेकांड्या जात होत्या. काय होतं ते ?
ते भास होते का ?
ते भास असतील तर एवढ्या जिवंतपणे जाणवण्याएवढं घडलं तरी काय होतं ?
आता आजुबाजुने वेगवेगळे आवाज ऐकू येत होते. सरपटण्याचे.
कण्हण्याचे, कुथण्याचे.
भेसूर आवाजात रडण्याचे.
जे जे आवाज सुसंस्कृत मानवी कानांना अस्पृश्य वाटतील ते सारे आवाज आजींच्या स्वरात स्वर मिसळून त्यांची ती हिडीस अंगाई गात होते.
माधव धाय मोकलून रडत होता, बाहेर गाई जिवाच्या आकातांने किंचाळल्यागत हंबरत होत्या. आणि मी....
मी भेलकांडत होतो, खाली पडत होतो, पुन्हा उठून तोल जाऊन पडत होतो.
नेमकं काय घडत होतं तेच माझ्या जाणीवांना नोंदून ठेवता येत नव्हतं.
नेमकं कधी किती वेळानंतर ते घडलं आठवत नाही. पण भेलकंडल्या अवस्थेत कधीतरी माझ्या पायाला काहीतरी लागलं. एखादं भांडं उलथल्यासारखा आवाज आला. माझं लक्ष गेलं नाही;पण माझ्या नजरेस ते पडलं. अगदी योगायोगाने म्हटलं तरी चालेल.
ते ताट होतं.
मघाशी काकुनं ज्यात चिखलमाती कालवली होती ते ताट.
पण काकु तर ते ताट त्या खोलीच्या दाराशी ठेवणार होत्या. नेवेद्य होता म्हणे तो कसला तरी. मग ताट इथे कसं ? विसरल्या बहुदा ठेवायला.
माझं मन झरझर विचार करू लागलं.
विचार निसटत होते. त्यात सुसुत्रता नव्हती. खेचून ओढावं तसं कुणीतरी मला विचार करण्यापासून अप्रवृत्त करत होतं.
काकु काहीतरी म्हणाल्या होत्या.
परिस्थिती अगदीच हाताबाहेर जाऊ लागली तर....
निसटलं.
कसली परिस्थिती ?
कुणाचे हात ?
कशा बाहेर ?
विचारांना दिशाच नव्हती.
पाण्यावर उमटणारे तरंग क्षणात विरून जावे तसे विचार मनात पडल्या पडल्या विरून जात होते. सारी इंद्रीयं शिथील पडली होती. जागे होते ते फक्त कान. कान मोठ्या औत्सुक्याने गानु आजींची ती अंगाई ऐकत होते.
भेसूर, हिडीस आणि अभद्र अंगाई.
आज्जी आता स्वत:च्या तोंडानी गात नव्हत्या, तरीही अंगाई चालूच होती. कोण गात होतं आता अंगाई ? त्याच सुरात आणि तालात ?
आज्जींनी माधवला वर उचलून घेतलं आणि मोठ्ठा आ करीत त्याच्या मानेजवळ तोंड नेलं.
तो क्षण जिकरीच होता.
अगदी शेवटच्या क्षणी माझ्या आतून प्रतिकाराचं बीज सरसरत वर आलं.
काकु काय म्हणाल्या होत्या ?
आठवलं.
मी उठून उभा राहात त्वेषाने किंचाळलो,
‘‘ थांब आज्जी.’’
आज्जी दचकून थांबल्या. त्याक्षणी अगदी क्षणभर, आज्जींच्या त्या अघोरी अंगाईने जागवलेलं ते अभद्र हिडीस नाट्यही थांबलं.
आज्जींनी रोखून माझ्याकडे पाहिलं.
‘‘ काय रे कुत्तरड्या ?’’ त्यांच्या नजरेतला तो निखारा माझं अंगप्रत्यांग जाळत गेला.
काकु काय म्हणाल्या होत्या ?
बुळबुळीत, चिकट, निसरडं मन. त्यात काही उमटेचना. मेंदुही झिंगलेला.
...आणि आज्जी गुरगुरल्या. एखाद्या हिंस्त्र प्राण्यासारख्या. मोठ्ठाला आ वासत त्यांनी माधवच्या मानेचा लचका धरला.
काकु काहीतरी म्हणाल्या होत्या.
घसरणारे, मनातून निसटणारे सारे विचार या एका वाक्यापाशी येऊन थांबत होते.
आठवलं.
‘‘ आज्जी थांब वरणभात खा. परत जा.’’
मी तारस्वरात किंचाळलो.
आज्जी दचकल्या. यावेळी जरा जास्तच. माधवच्या मानेचा धरलेला लचका सोडत त्यांनी मान वर करून माझ्याकडे पाहिलं.
त्यांचे हिरवे डोळे मांजरासारखे लकाकत होते.
पण मी चुकीचे शब्द उच्चारले होते.
वरणभात खा नाही.
काय खा ?
‘‘ गुर्रर्रेर्रेर्रेऽऽ’’ आज्जी हाताचे दोन्ही पंजे माझ्याकडे रोखत गुरगुरल्या.
‘‘ म्हणजे तुलाकाहीतरी महितीये ? पण आत्ता आठवत नाही. हो ना ऽ ? आणि आता आठवणारही नाही.’’ असं गुरगुरल्या आवाजात म्हणत आज्जींनी मान वर केली आणि त्या त्याच फिस्कारल्या स्वरात काहीतरी पुटपुटल्या.
फर्फरफरफरफर..
बोळातून काहीतरी सरपटत येत होतं.
काहीतरी लांब, रुंद आणि अजस्त्र. गिळगिळीत.
वेळ थोडा होता.
‘‘ दुध भात खा. परत जा.’’ मी पुन्हा ओरडलो.
पण माझे शब्द चुकले होते हे मला कळत का नव्हतं ?
सरपटण्याचा आवाज जवळ येत होता.
आज्जी पुन्हा काहीतरी मान वर करीत पुटपुटल्या. जणू मंत्र म्हणून त्या कुणाला तरी त्यांच्या मदतीला बोलावत होत्या .
फरफरफरफरफर.
आवाज अजूनच जवळ आला.
माझा धीर आत खचत चालला होता.
काय म्हणाल्या होत्या काकु ?
बोळाच्या तोंडाशी काहीतरी हाललं.
आणि माझ्या मनातही.
काकुंचे बोल मला स्पष्ट आठवले.
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
मी किंचाळलो.
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
पुन्हा एकदा किंचाळलो.
ब्रेक लागल्यावर एखादी गाडी जशी करकचून थांबावी, तसं आजुबाजुचं ते अभद्र नाट्य ताबडतोब थांबलं.
आज्जी भयचकीत नजरेनं माझ्याकड पाहू लागल्या.
वटारल्या डोळ्यांनी काहीच न कळल्याप्रमाणे. त्यांच्या त्या लकाकणार्या हिरव्या डोळ्यांत एक कोडं होतं,गोंधळलेपण होतं आणि भिती होती.
मी उभा राहिलो. ताठ उभा राहिलो. आणि एक बोट आज्जींकडे रोखून नाचवत पुन्हा किंचाळलो,
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
माझ्या अंगात जणू काहीतरी संचारलं होतं, मी बेभान होत पुन्हा पुन्हा किंचाळत होतो, नाचत होतो,ओरडत होतो,
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
उन्हात ठेवलेला बर्फ भरभर वितळावा तसं सभोवताली काहीतरी वितळत होतं. मघापासून वातावरणावर अंधाराचा, भयाचा, अभद्राचा जो जाडसर लेप चढला होता तो भरभर विरघळत होता.
मघाचे ते क्रूर फसवे रंग, आवाज सारं काही वेगाने निवत होतं.
मध्येच आज्जी हेल काढून रडायला लागल्या. स्मशानघाटावर ओरडणार्या कुत्र्यासारख्या.
त्या रडण्यात वेदना होती, दु:खं होतं आणि हो, पराभवही होता.
आजीही प्रचंड वेगाने खचत चालल्या होत्या. मघाचा त्यांचा तो आवेश आता पार लुळावला होता. त्यातून माझं बेभान ओरडणं चालूच होतं,
‘‘ चिखलभात खा, परत जा.
मातीमायेची शपथ आहे तुला.’’
त्या निर्जन तिन्हीसांजेला गानुवाडा किती वेगवेगळ्या आवाजांनी भारला गेला होता.
माझं बेभान किंचाळणं, माधवचा आक्रोश, गाईंचा हंबर, आज्जींचं हेल काढून रडणं आणि आज्जींच्या त्या रडण्यात बेमालूम लपलेलं न जाणो आणि कुणाचं विव्हळणं.
मध्येच केव्हातरी बाहेर गलबला ऐकू आला.
आधी काकुंचा, मग भिवामामाचा आवाज आला. त्यानंतर नाना, गानु आजोबा एका मागोमाग सगळेच घरात घुसले.
त्या रात्री आणखी काय घडलं मला काहीच आठवत नाही.
त्या रात्रीचंच असं नाही त्या दिवसानंतर सरपणीत, गानुवाड्यात काय घडलं मला निटसं आठवत नाही. म्हणजे मी आठवण्याचा प्रयत्न करीत नाही. त्या रात्रीनंतरचं काही मेंदुतून निसटून मनात डोकावू पाहिलं तरी मी आठवणींच्या बुरजाचे दरवाजे अगदी कडेकोट बंद करून घेतो.
पण हे झालं आजवरचं.
आज मला ते सारं आठवावंच लागणार आणि लिहावंच लागणार. पण हे सारं मी अगदी त्रयस्थासारखं आठवणार आणि लिहिणार. कारण पुढे जे काही घडलं ते आठवण्यासारखं नाहीच मुळी.
त्या रात्री गानु आज्जी गेल्या. सकाळी त्यांचा अंत्यसंस्कार आटपतो न आटपतो तोच दुपारी कांजण्यांच्या तापात होरपळलेल्या सुनंदननेही मान टाकली. त्या संध्याकाळी अवघ्या गानुवाड्यानं आक्रोश केला.
पण असं नको.
गानुवाड्यावर त्या पंधरा दिवसांत मृत्युने जो घाला घातला त्यात मला गुंतायचं नाही. शक्य तेवढं तटस्थ राहून मला हे सारं लिहायला हवं.
सुनंदनच्या मृत्युने कोसळलेल्या काकु आणि नानांना सावरायला वेळ मिळतो न मिळतो तोच सुनंदनच्या दाहाव्याला आजोबाही गेले. अगदी झोपेतच गेले. आजोबांना सरणावर चढवून परतताना नाग चावून त्याच दिवशी नानाही गेले.
अवघ्या दहा दिवसांत चार मृत्यु.
वाडी मुकी झाली आणि वाडा दिनवाणा, बापुडवाणा होऊन गेला. दुधावरल्या साईसारख्या तकतकीत दिसणार्या काकु, वाळलेल्या पापडासारख्या निस्तेज आणि रंगहीन दिसू लागल्या. त्या शापीत, कोंडल्या वातावरणात जीव घुसमटू लागला. आणि मग एके दिवशी आम्ही सरपणी सोडली कायमची.
सरपणी सोडताना एकदाच आम्ही सगळे; म्हणजे मी आई, बाबा आणि ताई काकुंचा निरोप घ्यायला वाड्यात शिरलो.
काकु माजघरात बसलेल्या. खिन्न,उदास, रंग उडालेल्या एखाद्या जुनाट भिंतीसारख्या. मी भेदरल्यागत त्यांची नजर चुकवत इकडे तिकडे पहात राहिलो. आईच्या कुशीत शिरून रडताना काकु अगदी निराधार आणि असहाय्य वाटत होत्या. शेवटी एकदाचा काकुंचा निरोप घेऊन आम्ही बाहेर पडलो. भिवामामा आम्हाला बसथांब्यापर्यंत नेणार होता. सारे गाडीत बसले. मीही बसणार तोच आतून काकुंचा रया गेलेला आवाज आला,
‘‘ अविऽ जरा येतोस का आत.’’
आईबाबांनी मला खुणेनंच आत जायला सुचवलं, मी गोंधळल्या मनाने आत गेलो. रडून रडून सुजलेल्या डोळ्यांनी काकु भिंतीला टेकूनच बसल्या होत्या. माधव झोपाळ्यात झोपलेला. मला पाहता त्या एकाएकी धाय मोकलून रडू लागल्या.
‘‘ मी तुला एकट्याला इथे सोडून जायलाच नको होतं रेऽ ’’ बोलता बोलता मध्येच थांबल्या. आणि मग आजुबाजुला पहात कानोसा घेत करड्या आवाजात म्हणाल्या,
‘‘ कुत्तरड्या. मी अशी संपणार नाही. मी येईन. सगळ्यांना गिळीन. तुमच्या तान्हुल्यांचं रक्त पिईन. बघत रहा.’’
मी थंड पडलो.
तो आवाज काकुंचा नव्हता. तो गानु आज्जींचा होता. माझ्या समोर बसलेल्या स्त्रीचा चेहरा काकुंचा होता; पण त्या चेहर्यावरचे भाव गानु आज्जींचे होते. हिडीस आणि हिंस्त्र.
एवढ्यात भिवाकाका आत आला. काकुंनी सरड्याप्रमाणे रंग बदलत चेहर्यावर दिनवाणे भाव आणले. मी लटपटत्या पायांनी माजघराबाहेर पडलो;पण माजघराबाहेर पडताना माझं लक्ष गानुंच्या देव्हार्याकडे गेलं होतं. गानुंचे देव माझ्याकडे पहात क्रुर आणि खुनशी हसत होते.
त्या दुपारी आम्ही सरपणी सोडलं ते कायमचं. नंतर कुणी सरपणीची, गानुवाड्याची फार आठवणही काढली नाही. पुढे आम्ही मुंबईत आलो. मी मुंबईतच शिकलो. चांगल्या नोकरीला लागलो. यथावकाश लग्न, मुलं, मुलांची लग्न, त्यांना मुलं. आयुष्य कसं फास्ट फॉरवर्ड केल्याप्रमाणे वेगात सरलं.
सरपणीच्या, गानुवाड्याच्या आठवणी मी मनाच्या सांदीकोपर्यात कुलुपबंद करून टाकल्या होत्या. पण परवा दुपारी त्या एकाएकी बाहेर आल्या. शांत निजलेल्या जहरी नागाने त्वेषानं फणा काढाव्या तशा.
आता सारं लिहून झालं आहे. लिहिलेलं हे बाड मी माझ्या टेबलावर ठेऊन देणार आहे. ते अर्थात कुणालातरी सापडेलच. आणि कुणीतरी ते वाचेलच.
.......तर परवा दुपारी काय घडलं ?
मुलगा कामावर गेलेला, सौ आणि सुनबाई घररहाटीच्या कामासाठी बाहेर पडलेल्या. घरात मी आणि माझी पाळण्यात झोपलेली वर्षाची छोटी नात आदिती. दुपारचं जेवण अजून व्हायचं होतं. पोटात भुकेची आग पसरायला सुरुवात झालेली. रिटायर्ड माणूस. वेळ कसा घालवायचा हाच प्रश्न. अचानक आदिती उठून रडायला लागली. मी पाळण्यातनं तिला उचलून खेळवू लागलो. तिच्याशी बोबडे बोल बोलू लागलो. तिच्याशी खेळण्यात अगदी मग्न झालो होतो मी. एवढ्यात....
आता हे कसं लिहू ?
माझ्या आतून काहीतरी उसळून वर आलं. वेगानं. काहीतरी कडवट,काहीतरी घाण. मग ते विचार आले. रक्ताचे, मासांचे. मग नजरेसमोर रक्तामासाचे लगदे दिसू लागले. लहान बाळांच्या रक्तामासाचे लगदे. मी आदितीला तोंडाशी घेत चाटलं.
खरं सांगतो, त्यात वासनेचा लवलेशही नव्हता. होती ती भूक. रक्ताची, मासाची. मला रक्त आणि मांस हवं होतं. कुणा लहानग्याचं. माझ्या आदितीचं.
माझे दात करकरू लागले. ओठ आणि जिभ स्फुरण पावू लागली. तोंडात लाळ जमली. माझ्या हातात वर्षाभराची गोरीपान आदिती घमघमत होती. आणि मग मला गावसं वाटू लागलं. आयुष्यात राष्ट्रगीताचा अपवाद वगळता कधी चार शब्दही न गुणगुणारा मी. माझ्या आतून त्यावेळी गाण्याची उबळ येत होती.
‘‘ जो जो रे झोपलं
बाळ माझं पिकलं
पिकल्या बाळाला
कसं खाऊ ?
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळा तुझी झोप
कावळ्याने नेली लाल लाल ओठ
मला हवे
जो जो रे अंगाईऽऽऽ
बाळाचे ओठ
जसे जास्वंदी देठ
चाऊन खाया
मजा येई
जो जो रे अंगाईऽऽऽ’’
.....आणि मी भेसूर सुरात गाऊ लागलो. माझं स्वत:वरचं नियंत्रणच गेलं होतं. मध्येच भूक अनावर होत मी आदितीला वर उचललं आणि आ वासत तोंडाशी नेलं. मला तिच्या मानेचा लचका तोडायचा होता.इतक्यात....
‘‘ बाबा काय हे. आदिती का रडतेय.’’ दारातून चप्पल काढण्याच्या आवाजासोबत सुनबाईंचा आवाज कानावर पडला.
मी भानावर आलो.
माझ्यात जागा झालेला तो हिंस्त्र आघोर सरसरत खाली उतरला. लोळागोळा होत मनाच्या तळाशी नाहिसा झाला.
कुणाला काही कळायचा प्रश्नच नव्हता;पण मी मात्र त्यानंतर कुणाशी बोललोच नाही. रात्र तळमळत गेली. सारं काही आठवलं. अगदी सारं सारं.
गानु काकुंचे ते शेवटचे बोलही,
‘‘ कुत्तरड्या. मी अशी नाही संपणार. मी येईन. सगळ्यांना गिळीन. तुमच्या तान्हुल्यांचं रक्त पिईन. बघत रहा.’’
म्हणजे मी...
मला नाही विचार करायचा.
काय घडलं, काय घडतंय मला यावर बिलकुल विचार करायचा नाही . माझ्या हातून माझ्या आदितीला काहीही होता कामा नये एवढी काळजी मात्र मी घेणार आहे.
सगळं लिहून झालेलं आहे.
आता मी आमच्या गॅलरीत आलोय. या दहाव्या मजल्यावरून खालची माणसं कशी मुंग्यांसारखी दिसतात.
आत्महत्या करताना देवाचं नाव घेतात का ?
मी आजवर कधी घेतलं नाही.
मरतानाही घेणार नाही.
हा मी खाली पडतोय वेगानं.
खाली पडतानाही मनात एकच विचार आहे.
मी खाली का पडतोय....
पण आता माझं मन पूर्ण ताळ्यावर आहे.
मी खाली पडतोय.... कारण त्या करकरीत तिन्हीसांजेला गानुआज्जींची अंगाई जशी मी ऐकली तशी इतर कुणीच ऐकायला नको. .....अगदी माझ्या तोंडून सुद्धा !
समाप्त.
- श्री ऋषिकेश गुप्ते (‘अंधारवारी’ या त्यांच्या गुढकथासंग्रहातून)
C/P
धन्यवाद.
No comments:
Post a Comment